درآمدی بر روش تحقیق کیفی

 [rt_reading_time label=”میانگین زمان مطالعه:” postfix=”دقیقه” postfix_singular=”دقیقه“]

روش تحقیق کیفی به رویه تحقیق گفته می‌شود که یافته ‏های آن از طریق داده ‏های آماری و یا کمی کردن حاصل نشده است. به عبارتی دیگر تحقیق کیفی با معانی، مفاهیم، تعاریف، نمادها و توصیف ویژگی ‏ها سر و کار دارد در حالی در تحقیق کمی بر شمارش و اندازه ‏گیری تأکید می ‏کند.
روش تحقیق کیفی تلاشی است جهت توصیف غیر کمی از موقعیت ‏ها، حوادث و گروه‏ های کوچک اجتماعی، با توجه به جزئیات، و همچنین سعی برای ارائه تعبیر و تفسیر معانی‌ای که انسان‏ ها در موقعیت‏ های طبیعی و عادی به زندگی خود و حوادث می ‏بخشند. و بر این فرض استوار است که کنش متقابل اجتماعی کلیتی در هم تنیده از روابطی را تشکیل می‌دهد که به وسیله استقراء قابل‌درک است.

در تحقیق روشی به نام روش تلفیق‌شده کمی و کیفی وجود ندارد، در حقیقت محقق می‏ تواند از روش‌های مختلفی استفاده کند که روش‌های تحقیق کیفی و کمی دو نوع نگاه به واقعیات را تشکیل می ‏دهند که مجموعشان به نگرش ‏ها وسعت می‌دهد. باید در نظر داشت که تلفیق روش ‏ها به معنای ترکیب آن‌ها و اتخاذ روشی نو نیست، بلکه روش‏ ها با یکدیگر مخلوط می ‏شوند و خاصیت شان حفظ می‌شود.
تلفیق روش‌های کیفی و کمی با یکدیگر موجب تائید و تقویت آن‌ها می‌شود و همچنین می ‏تواند به گردآوری اطلاعات سرعت بخشد. تلفیق روش ‏ها در جهت تکمیل آن‌ها نیز مؤثر است و می‌توان روش‌های کمی و کیفی را به صورت مکمل هم در نظر گرفت.

در بحث روش‌های تحقیق موضوع دیگری وجود دارد که مردم شناسان آن را نگاه از بیرون (اتیک) و نگاه از درون (امیک) نامیده ‏اند. در روش امیک مقولات فکری افراد بومی یا گروه تحقیق برای توصیف نگرش و رفتارهایشان مورد تأکید قرار می‌گیرد.
اما در روش اتیک مقولاتی که تصور می‌شود برای توصیف اعمال و افکار انسان‏ ها لازم است به کار گرفته می‌شود و فرض بر این است که این مقولات در همه‏ جا صادق و اصولی جهانی است.
در گذشته، تحقیقات در قالب اتیک صورت می ‏گرفت و این بدان معنی بود که در آن تأثیرات متفاوت معانی فرهنگی و محتوای اجتماعی مورد توجه قرار نمی‏ گرفت.

روش‌های کیفی تحقیق را می‌توان به صورت زیر دسته ‏بندی کرد:

رفتارشناسی مردم

 در این روش سعی می‌شود تا انواع رفتار انسان ‏ها شناسایی و درک شود. داده‏ ها از طریق مشاهده و تجزیه و تحلیل مقادیر کمی جمع ‏آوری می‌شود و گاهی از ضبط‌صوت و فیلم استفاده می‌شود.

روان‌شناسی بوم‌شناسی

 روشی است که در آن به رابطه متقابل انسان و محیط، در شکل دادن به رفتار، توجه می‌شود و بر داده‏ های مشاهده شده تأکید می‌شود. در مواردی هم نوار و ضبط‌صوت مورد استفاده قرار می‌گیرد. هدف اصلی این روش شرح یا توصیف این‌گونه رفتارها و تجزیه و تحلیل اثراتی است که عوامل محیطی بر این رفتارها می‏ گذارند.

مردم‌نگاری (قوم‌نگاری) کل گرا

 در این روش فرهنگ انسانی نقش اساسی دارد و این همان چیزی است که پژوهشگران در اجرای روش مربوطه درصدد شرح، توصیف و تجزیه و تحلیل آن برمی‏ آیند.

انسان‌شناسی شناختی

 در این روش اساس فرض بر این گذاشته می‌شود که دیدگاه‏ های کسانی که در تحقیق مشارکت می ‏کنند بر دو دسته است: گروه ‏هایی که توجه می‏ کنند و گروه‏ هایی که درصدد شناخت معانی و مفاهیمی برمی‏ آیند که به طور منظم بین افراد رد و بدل می‌شود.

مردم‌نگاری ارتباطی

 این گروه مردم نگار تحقیقات خود را بر پایه زبان‌شناسی گذارده‏ اند. با توجه به روابط متقابل گفتاری و غیر گفتاری (با استفاده از روش مشاهده مشارکتی) داده ‏هایی را جمع ‏آوری و برای ثبت این روابط از فیلم و ضبط‌صوت استفاده نموده ‏اند.

تعامل‌گرایی نمادین

 در اجرای این روش، پژوهشگر می ‏کوشد تا دریابد که افراد مقصودشان از ایجاد ارتباط متقابل چیست و چه معنا یا برداشتی از

این ارتباط دارند. در این روش بر معنا یا مفهومی که در سازمان ‏های اجتماعی وجود دارد تأکید می‌شود.
دو روش دیگر تحقیق را به نام پژوهش عملی و تحقیق مشارکتی به این مجموعه اضافه می ‏کنیم: در هر دو روش، سیستم اجتماعی کنونی موردنظر یا مورد هدف است، ولی باید یادآور شد که تحقیق مشارکتی بیشتر جنبه آرمان‏ گرایانه دارد و در پی راه ‏هایی خاص برمی‏ آید. نمونه تحقیق مشارکتی را می‌توان در کار ماگوییر، (۱۹۸۷) که در مورد زنان شکست‌خورده انجام داد، مشاهده کرد.

در پژوهش ‏های کیفی باید یک چارچوب نظری برای تحقیق ارائه کرد که عمیق، خلاصه و دقیق باشد. همچنین نیاز به برنامه ‏ریزی برای طرحی سیستماتیک و قابل‌اجرا و درعین حال انعطاف‌پذیر است. در این سبک از پژوهش باید اسناد مرتبط به گونه ‏ای یکپارچه شوند که بتوان صاحب‌نظران و دست‏ اندرکاران را متقاعد ساخت که این تحقیق باید انجام شود، می‏ تواند انجام شود و سرانجام آن چگونه است.

طرح تحقیق یکی از مهم‏ترین قسمت‏ های پژوهش است که از دو بخش اصلی تشکیل‌شده است:

۱. چارچوب نظری
۲. طرح یا روش تحقیق

چارچوب نظری

اولین بخش مستلزم ارائه دلیل ‏های محکم مبنی بر وجود چارچوب نظری از تحقیق می‌شود. در بررسی مکان تحقیق یا مجموع ه‏ای از افراد یا جمعیت موردتحقیق، پژوهشگر باید ثابت کند که او به بخشی از یک پدیده بزرگ ‏تر، بر روی یک مورد خاص تحقیق می ‏کند.

طرح یا روش تحقیق

 به هنگام ارائه دلیل برای طرح تحقیق، معقول (درست) بودن طرح دومین موضوعی است که باید مورد توجه قرار گیرد. پژوهشگر باید ثابت کند که طرح تحقیق نتیجه یک سلسله تصمیماتی است که او بر پایه دانش حاصل از مرور بر ادبیات و کارهای پیشین گرفته است. توجیه این تصمیمات نه تنها باید بر پایه روش‌شناسی ادبیات قرار گیرد، بلکه باید با توجه به پرسش‏ های تحقیق و چارچوب نظری، معقول و موجه باشد.
موضوع دیگری که در یک پژوهش باید مورد توجه قرار گیرد منطقی و معقول بودن پژوهش است.

برای اینکه روش تحقیق کیفی بر پایه منطقی قوی قرار گیرد باید به هفت موضوع توجه کرد که عبارت‌اند از:

۱. فرضیه‏ های تحقیق کیفی
۲. ارائه دلیل برای گزینش نمونه یا افراد و جامعه مورد تحقیق
۳. شیوه انتخاب طرح کلی و روش‌های جمع‌آوری داده ‏ها
۴. داشتن آگاهی و دانش لازم در مورد جنبه ‏های مختلف کار و زمینه مربوطه
۵. رعایت نمودن مسائل اخلاقی
۶. داشتن منابع مورد نیاز
۷. قابل‌اعتماد بودن طرح کلی

در آخر به صورت کلی می‌توان اهداف تحقیق را در چهار گروه دسته ‏بندی کرد:

۱. اکتشافی: که به کشف پدیده و متغیرهای مهمی که تا پیش از این به آن‌ها توجه نشده بود می ‏پردازد
۲. تبیینی: که به توضیح نیروها و شبکه‏ هایی که موجب پیدایش و شکل دادن به پدیده ‏های موردنظر شده‏ اند می ‏پردازد.
۳. توصیفی: که در پی مستند کردن پدیده موردنظر است.
۴. پیش‏بینی: که به پیش‏بینی نتایج یک پدیده و رویدادها و رفتارهای حاصل از یک پدیده می‏ پردازد.

شما می توانید فایل PDF این مقاله را پس از ثبت نام یا ورود دریافت نمایید

[restrict]

دریافت PDF این مقاله

   دانلود PDF

[/restrict]