میانگین زمان مطالعه: 5 دقیقه

برازش داده‏ ها از دو جنبه اعتبار و روایی صورت می‌گیرد. از نظر اعتبار یا اعتماد سنجی برازش، از دو منظر صورت می‌گیرد:

الف) پایایی ابزار: توانایی ابزار در حفظ پایایی خود در طول زمان علی‏رغم شرایط غیرقابل کنترل آزمون و وضعیت آزمودنی ‏ها که به دو روش انجام‌پذیر است:

۱. ضریب بازمایی: مشابهت پاسخ آزمون با تکرار آزمون
۲. اعتبار آزمون‌های موازی: مشابهت پاسخ ‏های دو آزمون مشابه (برای مفهوم یکسان)

ب) سازگاری ابزار: متجانس بودن عناصر و اجزای ابزار پیوند عناصر (پرسش‏ های) ابزار به عنوان یک مجموعه که هر عنصر به طور مستقل بخشی از مفهوم اصلی را می‌سنجد.

سازگاری درونی اجزا به سه روش قابل اندازه ‏گیری است:
۱. اعتبار سازگاری اجزا: سنجیدن یک مفهوم توسط اجزای آزمون و همبستگی آن‌ها با یکدیگر که مشهورترین آزمون ‏ها در این خصوص عبارت‌اند از:

• • آلفای کرانباخ برای متغیرهای ترتیبی و فاصله ‏ای

• • فرمول کودر/ ریچاردسن برای متغیرهای دو ارزشی

۲. اعتبار دو نیمه آزمون: یک روش معمول که در آن سؤالات به دو نیمه زوج و فرد تقسیم می‏ شوند و همبستگی میان نمره این دو نیمه بیانگر میزان دقت در اندازه ‏گیری است. مشهورترین آزمون در این خصوص فرمول اسپیرمن – براون است.

۳. اعتبار ارزیابی ارزیابان: سازگاری و توافق داوری یا تفسیر چند ارزیاب نسبت به پاسخ‏ های ابزار.

قابل‌اعتماد بودن یکی از مهم‏ترین ویژگی ‏های ابزارهای مورد استفاده در سنجش داده‏ ها است و به این معناست که ابزار در شرایط یکسان، تا چه اندازه نتایج یکسان ایجاد می‏کنند.
برای ارزیابی اعتبار ابزار می‌توان از روش‌های زیر استفاده کرد:

۱. بازمایی: اجرای مجدد آزمون در شرایط یکسان و محاسبه ضریب همبستگی.
۲. روش موازی: استفاده ازمون‌های بسیار شبیه و برقراری همبستگی.
۳. روش تنصیف – دو نیمه کردن: سؤالات به دو بخش تقسیم‌شده و هم‏بستگی میان دو بخش تقسیم می‌شود که مشهورترین آزمون در این خصوص اسپیرمن – براون است.
۴. آزمون کودر/ ریچاردسون: در این روش ۲۰ نسبت و واریانس پاسخ‏ های درست مدنظر قرار می ‏گیرند و در ۲۱ میانگین و واریانس پاسخ‏ های درست، مدنظر است.
۵. آلفای کرونباخ: یک آزمون یا پرسشنامه است که به زیربخش‏ های مختلف تقسیم‌شده و هم‏بستگی زیرآزمون ‏های آن با هم لحاظ می ‏گردد.

ویژگی دیگری که در ابزارهای اندازه ‏گیری باید مورد بررسی قرار گیرد روایی است که بیان‌کننده این است که ابزار موردنظر تا چه اندازه و چه حد خصیصه‏ موضوع تحقیق را می‌سنجد، به عبارت دیگر حصول اطمینان از آنکه ابزار اندازه ‏گیری واقعاً مفهوم موردنظر را بررسی می ‏کند یا خیر؟
روایی ابزار از جهات مختلف مورد ارزیابی قرار می‌گیرد، ظاهری، روایی محتوایی، روایی وابسته به معیار، روایی ملاکی و روایی سازه/ ساخت.

۱. بررسی ظاهری که بر اساس قضاوت افراد آگاه و مطلع صورت می‌گیرد.

۲. در سنجش روایی محتوایی، اجزای تشکیل‌دهنده یک ابزار استفاده شده و معمولاً توسط متخصصین مورد قضاوت قرار می ‏گیرند و اینکه ابزار تا چه میزان طیفی از عناصر و فضاهایی را که در مفهوم گنجانده شده است در بر می‌گیرد را بررسی می‏ کند.
۳. منظور از سنجش روایی وابسته به معیار، مشخص کردن تفاوت افراد بر اساس معیار مرتبط با مفهوم است.
روایی وابسته به معیار به دو روش قابل بررسی است:

الف) روایی هم‌زمان: وجود متغیر معیار در زمان اندازه‌گیری توسط ابزار. مانند:
آزمون اخلاق کاری کارکنان – معیار: بهره‌وری بالا بدون توجه به کمک‏ های رفاهی
ب) روایی پیش‏بینی: قدرت آزمون (ابزار) در جداسازی افراد در خصوص یک معیار آتی. مانند:
آزمون توانایی کارکنان هنگام گزینش نیروی انسانی- معیار: عملکرد آتی

۴. سنجش روایی ملاکی، به بررسی تناسب یک ابزار برای پیش‏بینی یک رفتار در یک موقعیت خاص، در زمان حال و آینده است و بر دو نوع است:

الف) روایی هم‌زمانی: هرگاه هدف جایگزینی دو ابزار با یکدیگر باشد.
ب) روایی پیش‌بین: هرگاه که هدف پیش‏بینی رفتار فرد در آینده، به‌واسطه رفتار فعلی او در یک موقعیت خاص است.

۵. سنجش روایی سازه / ساخت، بررسی می‏ کند که تا چه اندازه سازه‏ های مورد استفاده در تحقیق خصیصه‏ های موردنظر ما را می‌سنجد، میزان تناسب نتایج به دست آمده با نظریه ‏هایی که آزمون با آن‌ها تدوین‌شده است و به عبارت دیگر نتایج به دست آمده از کاربرد یک ابزار تا چه حد توانایی اندازه‌‌گیری مفهومی که در سازه یا خصیصه مورد سنجش مستتر است را دارد.
روایی سازه را می‌توان با دو روش بررسی کرد:

الف) روایی همگرا: همبستگی زیاد امتیازات به دست آمده از دو ابزار در مورد یک مفهوم.
ب) روایی واگرا: بر اساس نظریه پیش‌بینی می‌شود دو متغیر همبستگی ندارند و امتیازات به دست آمده پس از اندازه‌گیری نیز به طور تجربی همین امر را تصدیق می‌کند.

روایی ابزار به طور کلی به دو دسته تقسیم می‏شوند: روایی درونی و بیرونی.

روایی درونی

 اینکه تا چه حد توانسته ‏ایم که متغیرهای مزاحم را کنترل کنیم و بنابراین تا چه حد نتایج تحقیق ما از صحت و دقت لازم برخوردار است. عوامل مؤثر بر روایی درونی عبارت‌اند از:

۱. انتخاب افتراقی: ورودی آزمودنی ‏های ناخوانده.
۲. افت آزمودنی ‏ها: خروج ذهنی یا فیزیکی آزمودنی ‏های تحقیق از جریان.
۳. اثر آزمون: آشنایی آزمودنی ‏ها با تحقیق به‌واسطه گذراندن پیش ‏آزمون
۴. اثر ابزار: اثری که استفاده از یک ابزار متناسب بر نتایج می‌گذارد.
۵. اثر هاثورن: اثری که محیط آزمایش و کنترل شدن بر نتایج می‌گذارد.
۶. هم‌زمانی/تاریخچه: اثر وقایع موازی و یا هم‌زمان با تحقیق و آزمایش بر نتایج.
۷. اثر رشد/ بلوغ: تغییر نتایج به واسطه رشد تجارب یا سنی آزمودنی ‏ها.
۸. اثر رگرسیون: اثر بازگشت آماری داده‏ های متمایل به دو طرف انتهای طیف به میانگین.
۹. اثر تحلیل آماری: اثری که تحلیل ‏های آماری نامناسب بر نتایج تحقیق به جا می ‏گذارند.

روایی بیرونی

تا چه حد توانسته‏ ایم نتایج تحقیق را به موقعیت ‏های مشابه تعمیم و بسط دهیم.
عوامل مؤثر بر روایی بیرونی به طور کل دو دسته ‏اند:

۱. عوامل مربوط به جامعه تحقیق
۲. عوامل زیست‌محیطی

• • تعریف مبهم عمل آزمایشی

• • تازگی محیط آزمایشی (هاثورن)

• • تیز شدن آزمون (Test Wisdom)

• • تعریف ناکافی متغیر وابسته

• • اثر روزنتال (انتظارات و جهت ‏گیری محقق)

موضوع با اهمیت دیگر پایایی ابزار سنجش است که از آن به دقت و اعتمادپذیری نیز تعبیر می‌شود. ابزار پایا یا معتبر دارای خاصیت تکرارپذیری و سنجش نتایج یکسان است. یک آزمون باید پایا باشد تا بتواند خاصیت روایی داشته باشد، اما رابطه معکوس این دو ضروری نیست.
از جمله عواملی که بر پایایی و روایی ابزار سنجش تأثیر منفی می‏ گذارند می‌توان موارد زیر را نام برد:

• • تعریف نشدن اصطلاحات

• • تغییر شرایط و زمینه ‏های اجرای پرسشگری

• • عدم توجیه پرسشگران

• • وضعیت ظاهری و درونی ابزار

• • عدم تجانس و همگونی پاسخگویان

• • عدم تناسب مراحل مختلف فرایند تحقیق

محققان برای ارزیابی روایی و پایایی ابزار از روش‌های مختلفی استفاده می ‏کنند که به عنوان نمونه می‌توان موارد زیر را بیان کرد:

۱. استفاده از روش‌های دوگانه و موازی
۲. استفاده از روش مقایسه با معیار، در این روش محقق می‏ تواند علاوه بر پارامترهای جامعه، از نتایج کلی پیمایش ‏ها نظیر سرشماری، صورتحساب‏ ها و اسناد استفاده نماید.
۳. استفاده از روش پیش‌آزمون

شما می توانید فایل PDF این مقاله را پس از ثبت نام یا ورود دریافت نمایید

[restrict]

دریافت PDF این مقاله

   دانلود PDF

[/restrict]