میانگین زمان مطالعه: 5 دقیقه

مفهوم روش و روش ‏شناسی تفاوت‏ های اساسی با هم دارند. «روش» به طور اصولی با نحوه جمع‏ آوری اطلاعات و تنظیم و طبقه ‏بندی داده ‏ها مربوط است. در حالی که «روش‌شناسی» بیشتر معنای فلسفی دارد و به رویکرد و انگار (paradigm) پایه ‏ای تحقیق دلالت می‏کند.
در علوم اجتماعی مسائل مختلف به شکلی طبقه ‏بندی شده‏ اند و هرکدام از آن‌ها می ‏توانند مبنایی برای تعیین انگاره یا پارادایم تحقیق باشد. تعیین انگاره از این جهت مفید است که راهی برای تعیین چارچوب‏ ها و طبقه ‏بندی باورها و جهان‏ بینی ‏های پیچیده به ما نشان می‌دهد.
اوکلی انگاره‏ ها یا پارادایم ‏ها را راهبردهایی برای شکستن پیچیدگی ‏های دنیای واقعی می‏ داند که به کمک آن‌ها می‌توان کارکرد آن‌ها را در حالت پیوسته درک کرد.

همچنین انگاره ‏ها را می‌توان نوعی فرهنگ عقلانی دانست که ریشه در نظم اجتماعی و پیوستگی ‏های آن دارند. بنابراین تفاوت این پارادایم ‏ها همانند تفاوت ‏های سبک ‏های زندگی است.

به شکل خلاصه خانواده روش‌شناختی، رویکردها و تکنیک ‏های تحقیقات را می‌توان این‌گونه بیان کرد:

در تحقیقات به طور کل دو راهبرد عمومی وجود دارد: کمی و کیفی. راهکارهای تحقیق نیز به شکل میدانی و کتابخانه ‏ای یا پشت میزی است. تحقیقات بر اساس رویکردشان به چهار دسته تجربی، پیمایشی، موردی و تحقیق در عملیات تقسیم می ‏شوند. همچنین تکنیک ‏های رایج تحقیق :مصاحبه، مشاهده، پرسش نامه و تحلیل اسناد و مدارک است.

تحقیقات کمی و کیفی هردو تحقیقات تجربی هستند، اما در تحقیقات کمی، داده ‏ها به صورت اعداد نمایش داده می ‏شوند و در تحقیقات کیفی داده‏ ها از طریق تجربه مستقیم و بی‏ واسطه پدیده مورد مطالعه توسط محقق بیان می‏ ‏شوند. مدل‏ های کیفی حاصل فهم افراد از دیدگاه خودشان است و مشاهده آن‌ها به صورت طبیعی و کنترل نشده است و به شکل شخصی و ذهنی انجام می‌شود.

اما در مدل ‏های کمی سعی در جستجوی حقایق و پدیده‏ های اجتماعی است و مشاهده به صورت مداخله‏ گرانه و کنترل شده است و به شکل غیرشخصی و عینی انجام می‌شود.

با وجود تفاوت‏ های بین مدل‏ های کمی و کیفی (که چند مورد از آن‌ها بیان شد) هردو مدل اغلب برای آزمون نظریه ‏ها و فرضیه ‏ها به‌منظور نظریه آفرینی و اکتشاف در یک زمینه کاربرد دارند و زیر شاخه های فلسفی این دو راهبرد لزوماً جدا از یکدیگر نیست.

داده‏ های کیفی اغلب شامل داده‏ های کمی نیز هستند مانند :عبارت کمتر از فلان یا اعداد و ارقام که داده ‏های کمی محسوب می‏شوند. همچنین راهبردهای کمی نیز ممکن است شامل داده ‏های کیفی باشند که از طریق پرسشنامه ‏های پاسخ باز جمع‏ آوری می ‏شوند.
کل تحقیق شامل جمع‏ آوری و تحلیل داده‏ ها است که این داده ‏ها ممکن است به شکل قابل‌توجهی از لحاظ ویژگی ‏هایشان متفاوت باشند. اصلی ‏ترین فنون جمع ‏آوری داده‏ ها عبارت‌اند از: اسناد، مصاحبه، مشاهدات، پرسش نامه.
در تمام پروژه ‏ها کم و بیش از تحلیل داده ‏های حاصل از اسناد استفاده می‌شود با این وجود در بعضی از پروژه‏ ها تمرکز اصلی جمع ‏آوری داده ‏ها فقط یا بیشتر بر روی اسناد گوناگون است.

از جمله اسناد در دسترس برای تحقیق می‌توان موارد زیر را نام برد:

• • اطلاعات دولتی

• • قانون دولتی

• • ثبت‌های تاریخی

• • اسناد رسانه‌ای

• • اسناد شخصی

• • اطلاعات تطبیقی درباره سایر کشورها و خط‌مشی‌ها و برنامه‌های بین‌المللی

اسناد فقط منعکس‌کننده واقعیت اجتماعی و نسخه ‏هایی از وقایع نیست بلکه سازنده آن‌ها نیز هست. امروزه اسناد را به عنوان واسطه ‏هایی تلقی می ‏کنند که از طریق آن قدرت اجتماعی را می‌توان عرضه کرد. بر این اساس اسناد بر اساس زمینه‏ فرهنگی ‏ای که در آن نوشته شده‏ اند بررسی می ‏شوند. تحلیل اسناد از طریق خلاصه کردن اجزایی از هر سند انجام می‌شود و با گروه ‏بندی این یافته ‏ها در کنار یکدیگر به نتیجه جدیدی از بررسی اسناد دست می ‏یابیم.

روش مصاحبه شامل پرسش یا بحث کردن در رابطه  موضوعات با افراد است. این روش می‏ تواند تکنیکی بسیار مفید برای

جمع ‏آوری داده ‏هایی باشد که با استفاده از تکنیک ‏هایی مثل مشاهده یا پرسشنامه قابل حصول نیست. مصاحبه به سه شیوه انجام می‌شود: مصاحبه ساختار نیافته که به شکل غیر رسمی و بر مبنای گفت‌وگو پایه‌ریزی شده است، مصاحبه ساختاریافته که کاملاً با توجه به مجموعه ه‏ایی از سؤالات و پاسخ‏ های مشخص و خاص هستند و مصاحبه نیمه ساختاریافته که بین این دو حالت قرار می‌گیرد.

برای تحلیل داده ‏هایی که در روش مصاحبه به دست می‏ آیند گلاسر و اشتراوس روش کدگذاری داده ‏ها را پیشنهاد دادند که این کار در طول جمع ‏آوری داده ‏ها انجام می‌شود. در روش بررسی سؤال به سؤال دست‏نوشته ‏های مصاحبه به یک طیف از پاسخ مصاحبه ‏شوندگان می ‏رسد.

روش کدگذاری به سه شکل انجام می‌شود که عبارت‌اند از:

۱. کدگذاری باز
۲. کدگذاری محوری
۳. کدگذاری نظری

مشاهده یکی دیگر از فنون جمع ‏آوری داده‏ است که به دو شیوه انجام می‌گیرد، قرار گرفتن در میان جمعیت و یا ایستادن در کنار و گزارش کردن آنچه مشاهده می‌شود. در این روش راه ‏حل ‏ها در دو انتهای پیوستار وجود دارند و زمانی که راه ‏حلی وجود ندارد، بهترین و مفیدترین کار ایجاد نوعی مصالحه بین دو طرف پیوستار است. جمع‏ آوری داده‏ های حاصل از مشاهده هم می ‏توانند به صورت موازی صورت گیرند و هم می ‏توانند به صورت ترتیبی صورت گیرند. یک نکته بسیار حائز اهمیت این است که گزینشی و جانب‌دارانه بودن تحقیق گریزناپذیر است و بهتر است محقق در گزارش خود به آن اذعان کند.

پرسش‏ نامه یکی از متداول ‏ترین تکنیک ‏های تحقیق اجتماعی است که انواع مختلفی دارد مانند: کمیت یا اطلاعات مقداری، مقوله یا نوع، فهرست یا انتخاب چندگانه، سنجش (معیار)، طرز نگرش، درجه‌بندی و جدول یا چهارخانه ترکیبی. در پرسش ‏نامه باید از سؤالات مبهم و منفی پرهیز کرد، همچنین باید توجه داشت که پاسخگو ممکن است  نیازمند به یادآوری خاطرات گذشته باشد و با دقت کمتری به سؤالات پاسخ دهد. در پرسش‏ نامه بیشتر داده ‏های کمی برای تحلیل فراهم می ‏شوند و با توجه به این موضوع می‌توان تحلیل کمی را در سطوح مختلف انجام داد.
بیشتر داده‏ های حاصل از پرسش‏ نامه کمی هستند، چراکه اساس پرسش ‏نامه برای جمع ‏آوری داده ‏های مستقل از هم است.

برخی از ضوابط اصولی مربوط به کدگذاری‌ داده‌ها در پرسش نامه عبارت‌اند از:

۱. کدها باید کاملاً متمایز از یکدیگر باشند.
۲. کدها باید دقیق و جامع باشند.
۳. کدها باید در سراسر نوشته یکدست باشند.

تجزیه و تحلیل داده‏ های حاصل از پرسش‏نامه را می‌توان در سه سطح کلی دسته‌بندی کرد:

۱. آمار استنباطی
۲. نسبت ‏های ساده
۳. تحلیل چند متغیری

شما می توانید فایل PDF این مقاله را پس از ثبت نام یا ورود دریافت نمایید

[restrict]

دریافت PDF این مقاله

   دانلود PDF

[/restrict]