استراتژی توسعه صنعتی

استراتژی توسعه صنعتی به مجموعه­‌ای از جهت‌گیری‌های بلندمدت دولت‌­ها اطلاق می‌­شود که در بعد خارجی، چارچوب و نحوه ارتباط بخش صنعت کشور با اقتصاد جهانی را تعریف می­‌کند و در بعد داخلی، به‌طور غیرمستقیم بر تخصیص منابع بین صنایع و یا گروه­‌های صاحب‌نفوذ جامعه اثر می­‌گذارد. از مهم‌ترین اهداف استراتژی توسعه صنعتی ایجاد تغییرات مطلوب اجتماعی، نهادی و سیاسی در جهت مدرنیزاسیون کردن جامعه و درنهایت دست‌یابی به رشد پایدار است. در این مقاله قصد داریم تا با معرفی برخی الزامات و مثال‌ها برای موفقیت در توسعه صنعتی به توصیف کاملی از این مفهوم بپردازیم.

ضرورت و پیش‎شرط‌های استراتژی توسعه صنعتی

امروزه مهم‌ترین عامل تمایز کشورهای ثروتمند از کشورهای فقیر، توانمندی بیشتر آن‌ها در تولیدات صنعتی است. از سویی دیگر اقتصادهایی که با سرعت در حال رشد هستند، عملاً به صنعتی شدن روی آورده‌­اند. بنابراین برخورداری از یک استراتژی توسعه صنعتی، از ضروریات شرایط کنونی است.

از مهم‌ترین پیش‌شرط‌های اجرای موفق استراتژی توسعه صنعتی برخورداری جوامع از دولت­‌هایی توسعه‌گرا است. دولت توسعه‌گرا دولتی است که قدرت، استقلال، ظرفیت و مشروعیت کافی برای تعقیب اهداف توسعه­‌ای را در خود داشته باشد و بتواند سیاست­‌های صحیح برای دستیابی به توسعه صنعتی اتخاذ نماید. این سیاست‌ها را می‌­توان به سه بخش سیاست عمودی یا گزینشی، سیاست افقی و سیاست کارکردی تقسیم کرد؛ دولتی که در استراتژی توسعه صنعتی خود بتواند هماهنگی میان سیاست­‌های گزینشی و کارکردی را ایجاد کند همان دولت توسعه‌گرا است.

رویکردهای مختلف استراتژی توسعه صنعتی

سه رویکرد متفاوت در خصوص اتخاذ استراتژی‌­های توسعه صنعتی جهت دستیابی به هدف توسعه صنعتی وجود دارد: استراتژی جایگزینی واردات، استراتژی ارتقای بخش کالاهای سرمایه­ ای و استراتژی گسترش صادرات کالاهای صنعتی که در صورت اتخاذ هرکدام از این موارد باید سیاست­‌هایی را در جهت تحقق آن تدوین کرد. برای آشنایی بیشتر با این سه رویکرد، در ادامه مثال‌هایی از آن‎ها را بیان خواهیم کرد.

موارد مطالعه اجرای استراتژی توسعه صنعتی

سه کشور مهمی که با اتخاذ این استراتژی­‌ها توانستند به رشد اقتصادی مطلوبی برسند برزیل، هند و کره جنوبی هستند:

برزیل

کشور برزیل با اتخاذ استراتژی توسعه مبتنی بر رویکرد جایگزینی واردات سهم صنعت را در تولید ناخالص ملی خود افزایش داد. ازجمله سیاست­‌های اتخاذی برزیل برای جایگزینی واردات نظارت­‌های ارزی، حمایت‌­های تعرفه‌ای به نفع تولید داخلی، سرمایه‌گذاری عظیم در صنایع سرمای‌ه­ای و واسطه‌­ای، حمایت از بخش خصوصی و جذب سرمایه‌گذاری خارجی بوده است.

هند

کشور هند با اتخاذ استراتژی مبتنی بر ارتقای بخش کالاهای سرمایه‌­ای از طرق سیاست­‌هایی چون سرمایه‌گذاری بخش عمومی، کنترل سرمایه‌­گذاری خصوصی، محدود کردن واردات و نظارت قیمتی بر محصولات خاص توانست به موفقیت خوبی دست پیدا کند، هرچند که بعدها تصمیم به اتخاذ استراتژی‌­هایی در جهت اقتصادی بازتر گرفت.

کره جنوبی

اما کشور کره جنوبی استراتژی مبتنی بر صادرات کالاهای صنعتی را اتخاذ کرد، به‌طوری‌که تا آغاز دهه ۱۹۸۰ کالاهای صنعتی بیش از ۹۰ درصد از صادرات کل این کشور را شامل می­‎شدند.

مقایسه کارکرد این سه رویکرد نشان می­‏‎دهد که استراتژی اتخاذشده توسط کره جنوبی یعنی توسعه صنعتی صادرات محور، دارای اثرات و منافع بهتری نسبت به دیگر رویکردهادارا است.

نگاهی به استراتژی توسعه صنعتی در ایران

در ایران باگذشت چندین دهه هنوز برنامه‌ای که از آن بتوان به‌عنوان استراتژی توسعه صنعتی یادکرد، تدوین‌نشده است و در عوض انبوهی از خطی مشی­‌های مختلف در برنامه‌­های توسعه، بدون جهت‌گیری مشخص و با نوسانات متعدد اتخاذشده است که بعضاً مانع عملی شدن برنامه­‌ها و سیاست­‌های دولت شده است.

بدون شک عدم وجود روح واحد میان برنامه‌­های توسعه را می‌­توان به خلأ یک استراتژی توسعه صنعتی مرتبط دانست. فقدان استراتژی توسعه صنعتی در کشور مشکلات عدیده‌­ای را به همراه داشته است. وجود دوگانگی در بنگاه­‌های صنعتی، عدم تمایل واحدهای صنعتی به استخدام نیروی کار متخصص، عدم تمایل سرمایه‌گذاران به سرمایه‌گذاری در بخش صنعت، نقش مسلط بخش دولتی و عواملی از این دست، این مشکلات را تشدید نمود.

در مجموع، داشتن یک استراتژی توسعه صنعتی با بهره‌گیری از نخبگان صنعت، اقتصاد، آینده‌پژوهان و سایر متخصصان یک ضرورت برای کشور ایران به‌حساب می­‌آید که باید به‌طورجدی موردتوجه برنامه‌­ریزان قرار گیرد.

این مقاله از سلسله بروشورهای اقتصاد به زبان ساده که از سوی اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران چاپ‌شده است، تهیه گردیده است و سعی بر آن بود تا مطالب به‌صورت خلاصه بیان شوند، در صورت تمایل به موضوعات مطرح‌شده فایل PDF کامل این مقاله را دانلود بفرمایید.

شما می توانید فایل PDF این مقاله را پس از ثبت نام یا ورود دریافت نمایید

[restrict]

دریافت PDF این مقاله

دانلود PDF

[/restrict]